باسمه تعالي

« عدالت و ارزش‏هاي انساني در عصر جهاني شدن »

عدالت آرماني است كه تمام انسانها در تمام دوران‏ها خواهان آن بوده‏اند. انسانها هميشه جهت تحقّق بخشيدن و رسيدن به اين آرزو كه غايت آمال بشر و نهايت خواستة عدالت خواهان است ، تلاش نموده و تا پاي جان كوشيده‏اند. گسترش عدالت و اجراي آن به مفهوم ارزش گذاري به شخصيّت انسانها و كرامت بخشيدن به مرتبة والاي انساني است. چون انسان برترين آفريده‏هاي خداوند است ، با اجراي عدالت مي‏توان ارزش و كرامت
او را ريشه‏دارتر كرد و مقام خليفه اللهي او را بر قامتش برازنده‏تر نشان داد.

حقوق انسان در اسلام از اين اصل بنيادين اعتقادي سرچشمه مي‏گيرد كه انسان در ذات خود دارندة كرامتي الهي و هم او خليفة خدا در زمين و جهان هستي است. انسان در برابر اين حقوق تعهّد و وظيفه دارد و در صورت پاي‏بندي به آنها سزاوار پاداش مي‏شود و اگر به آنها پشت پا بزند در معرض كيفر الهي در دو سراي قرار مي‏گيرد. قرآن كريم در سورة اسراء آيه 70 در مورد كرامت انسان مي‏فرمايد : « وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَني آدَمَ وَ حَمَلْنا هُمْ فِي الْبَرِّ و الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ وَ فضَّلْناهُمْ عَلي كَثيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفضيلاً. »

« ما فرزندان آدم را گرامي داشتيم و ايشان را بر خشكي و دريا سوار كرديم (فرمانروايي داديم) و ايشان را از نعمت‏هاي پاكيزه روزي داديم و ايشان را بر بسياري از آنچه آفريده‏ايم برتري داديم. »

گرامي داشتن بني آدم از بين مخلوقات هم احسن‏التقويم در جسم و پيكر
ظاهري است، هم استعداد عقلي و ادراكي براي كشف اسرار خلقت و شناخت خالق در حد امكان ، حمل در خشكي و دريا و روزي از طيّبات ، تفصيلي براي اين كرامت است.1
براي آنكه اين ارزش انساني حفظ شود ، خداوند پيامبران خود را فرستاده و كتابهاي خويش را نازل فرموده است تا مردم قسط و عدالت را بر پا دارند و براي بر پايي آن نياز به ايجاد نظامي است كه خود مظهر عدالت باشد و آن نظام عدالت گستر و قسط آفرين حكومت جهاني اسلام است كه در قرآن بدين گونه بيان شده : « هُوَ الَّذي اَرْسَلَ رَسُولَه و بِالْهُدي وَ دينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَي الَّذينِ كُلِّهِ وَ كَفي بِاللهِ شَهيداً »2.

« او خدايي است كه رسول خود محّمد (ص) را با قرآن و دين حق به عالم فرستاد تا او را بر همة اديان دنيا غالب گرداند و برحقيقت اين سخن گواهي خدا كافي است. »

اين حكومت نه تنها هدف غايي انسان است ، بلكه به عنوان الگوي واقعي براي سامان بخشيدن به وضع موجود و هدفي عيني كه مي‏تواند حركت‏هاي اجتماعي ما را جهت بخشد ، قابل مطالعه است. اگر چه تحقّق كامل اين آرمان جز به دست با كفايت بندة برگزيدة خدا حضرت ولي‏الله الاعظم (عج) ميّسر نيست.

حضرت آيت الله خامنه‏اي رهبر معظّم انقلاب اسلامي در يكي از بيانات خود موضوع عدالت گستري و قسط آفريني را كه در روايات اسلامي ، به عنوان يكي از شاخصه‏هاي مهمّ انقلاب مهدوي بدان اشاره شده ، بررسي كرده و توجّه به اين موضوع را در همة برنامه‏هاي نظام اسلامي ضروري دانسته‏اند. ايشان فرمودند :

« نظام اسلامي ، نظام عدالت است ، شما كه آرزومند و مشتاق ظهور خورشيد مهدويّت در آخرالزمان هستيد و الان حدود هزار و دويست سال است كه ملّت اسلام و شيعه در انتظار ظهور مهدي موعود (عج) است ، چه خصوصيّتي براي آن بزرگوار ذكر مي‏كنيد؟
« الَّذي يملاءُ الله به الارض قسطاً و عدلاً » نمي‏گوييد كه « يملاءُ الله به الارض ديناً ». اين نكتة خيلي مهّمي است. چرا به اين نكته توجّه نمي‏كنيم؟ اگر چه قسط و عدل متعلّق به دين است اما هزار سال است كه امّت اسلامي براي قسط و عدل دعا مي‏كند و اين نظام اسلامي كه به وجود آمده است ؛ اوّلين كارش اجراي قسط و عدل است.

قسط و عدل ، واجب‏ترين كارهاست. ما رفاه را هم براي قسط و عدل مي‏خواهيم. كارهاي گوناگون ، مبارزه ، جنگ ، سازندگي و توسعه را براي قسط و عدل مي‏خواهيم. براي اين كه در جامعه عدالت برقرار شود ، همه بتوانند از خيرات جامعه استفاده بكنند و عدّه‏اي محروم و مظلوم واقع نشوند. در محيط قسط و عدل است كه انسانها مي‏توانند رشد كنند ، به مقامات عالي بشري برسند و كمال انساني خود را به دست بياورند. قسط و عدل ، يك مقدّمة واجب براي كمال نهايي انسان است. چطور مي‏شود به اين قضيّه بي‏اعتنايي كرد؟»3

يكي از مهم‏ترين ويژگيهاي حكومت مهدي (عج) گسترش عدالت در همة شؤون زندگي بشر است ، مطابق حديث مشهوري كه به حدّ تواتر از شيعه و اهل سنّت نقل شده آن حضرت «…زمين را از عدل و داد لبريز مي‏كند پس از آنكه از ستم و بيداد لبريز شده باشد. »

عدالت مهدوي آن چنان فراگير و گسترده است كه حتّي به درون خانه‏ها نيز نفوذ كرده و روابط خصوصي افراد خانواده را تحت تأثير قرار مي‏دهد ، كاري كه از عهدة هيچ نظام حقوقي برخاسته نيست ، چنانكه امام صادق (ع) در اين باره مي‏فرمايند : « به خدا سوگند مهدي (عج) عدالتش را تا آخرين زواياي خانه‏هاي مردم وارد مي‏كند ، همچنان كه سرما و گرما وارد خانه‏ها مي‏شود. »

در روايت ديگري از امام باقر (ع) شمول دامنة عدالت آن حضرت چنين بيان شده است : « امام قائم ( اموال را ) برابر تقسيم مي‏كند و ميان (همة) مردم ، نيكوكار و بدكار ، به عدالت رفتار مي‏نمايد. »

امام راحل در همين زمينه مي‏فرمايد : « قضيّة غيبت حضرت صاحب ، قضيّة مهّمي است كه به ما مسايلي مي‏فهماند ، مِن جمله براي يك همچو كار بزرگي كه در تمام دنيا عدالت به معناي واقعي اجرا بشود ،  در تمام بشر نبوده كسي الّا مهدي موعود (عج) كه خداي تبارك و تعالي او را ذخيره كرده است براي بشر. هر يك از انبيا كه آمدند ، براي اجراي عدالت آمدند و مقصدشان هم اين بود كه عدالت را در همة عالم اجرا بكنند ، لكن موفّق نشدند. حتّي رسول ختمي مرتبت (ص) كه براي اصلاح بشر آمده بود و براي اجراي عدالت و تربيت بشر آمده بود ، باز در زمان خودشان موفّق نشدند به اين معنا… وقتي كه ايشان ظهور كنند ، ان شاءالله خداوند تعجيل كند در ظهور او ، تمام بشر را از انحطاط بيرون مي‏آورد ، تمام كجي‏ها را راست مي‏كند ، “ يَملاءُ الارضَ عَدلاً بَعْدَ ما مُلِئَتْ جوراً ”. 
الان زمين ، و بعد از اين ، از اين هم بدتر شايد بشود ، پر از جور است ، تمام نفوسي
كه هستند انحرافات در آنهاست ، حتّي نفوس اشخاص كامل هم در آن انحرافاتي هست ولو خودش نداند. در اخلاقها انحراف هست ، در عقايد انحراف هست ، در اعمال انحراف هست
و در كارهايي هم كه بشر مي‏كند. انخرافاتي معلوم است و ايشان مأمورند براي اينكه تمام اين كجي‏ها را مستقيم كنند و تمام اين انحرافات را برگردانند به اعتدال كه واقعاً صدق بكند : « يَملاء الارضَ عَدلاً بَعْدَ ما مُلِئت جوراً »4.

آرمان تشكيل حكومتي عدل پرور و فضيلت گستر و تحقّق جامعه‏اي شرافت پرور و حق محور ، انديشمندان زيادي را به آن داشته كه به طرّاحي مدل آن شهر طلايي و مدنيّت مشعشع و ايده‏آل بپردازند و جامعة بشري را بدان بشارت دهند يا براي نيل به آن تشويق كنند :

افلاطون نقشة “ اتوپيا ” را تهيه كرد.

ابونصر فارابي تابلوي “ مدينة فاضله ” را ترسيم كرد.

توماس كامپانّلا ماكت “ شهر آفتاب ” يا “ كشور خورشيدي ” را طرّاحي كرد.

تامس مور “ بهشت زميني ” را نويد داد.

و كارل ماركس “ جامعة بي‏طبقه ” را وعده‏گاه آخرين منزل تاريخ دانست.

باري قاطبة انسانها كه فطرت تكامل جو و كمال طلبشان ، آنان را از وضع نامطلوب كنوني حاكم  بر جوامع بشري گريزان ساخته ، به نيك شهري مي‏انديشند كه بستر مناسبي را براي شكوفايي گرايش‏هاي عميق فطري آدمي و رشد فضايل ناب انساني فراهم سازد. برخي از متفكّران براساس نظام ارزشي مورد نظرشان به توصيف آن نيز پرداخته‏اند ، امّا نكتة درخور توجّه و مسألة اساسي و حياتي اين است كه هيچ يك از ايشان ، راهكاري عملي و تضمين شده جهت برون رفت از حالت نابسامان مستقر و رسيدن به وضعيّت مطلوب ارايه نكرده‏اند.

در نمونه‏هاي بنيادين در هر طرح پيشنهادي و سياست راهبردي براي نيل به تحوّل و دگرديسي همه جانبة نهادهاي مدني و ساختار جوامع كنوني و دستيابي به تمدّن بالندة آرماني ، « بحران ضمانت اجرايي » است. ريشة بحران اينجاست كه لازمة ايجاد حكومت و جامعة قسط پرور و حق محور ، برچيدن بساط ظلم‏هاي رسمي و غيررسمي و حق كُشي‏هاي قانوني و غيرقانوني و براندازي همة حاكميّت‏هاي جائرانه و ريشه‏كن كردن همة اقسام استعمار و استثمار واستخدام ( با مفهومي كه علاممه طباطبايي از واژة اخير اراده كرده‏اند ) و استكبار است.

اين ، يعني درگير شدن با تمامي موجوديّت و منافع ظالمان و قدرت پرستان و حق‏ستيزان ، اين ، يعني نبردي تمام عيار با جبهة استكبار جهاني و ستيز با قدرت اهريمني نظام سلطةبين المللي5.

حكومت مهدوي دولتي جهاني است كه بر پاية عدالت بنا شده و دولت كريمه‏اي است كه كرامت انسان را مورد توجّه قرار داده و كرامت مداري اين دولت يعني عزّت اسلام و مسلمانان از يك سو و ذلّت صاحبان زور و تزوير از سوي ديگر از هدفهاي آن است. حكومت مهدوي دولتي حق مدار است كه نظرگاه آن گسترش حق و نابودي باطل است.

امام باقر (ع) مي‏فرمايد : « دولت ما آخرين دولت است و پيش از آن ، همة صاحبان قدرت و انديشه به حكومت مي‏رسند ، و علّت آن است كه وقتي شيوة حكومت ما را ديدند ، نگويند : اگر ما هم به حكومت مي‏رسيديم ، به شيوة اينان رفتار مي‏كرديم. » و نيز امام صادق (ع) مي‏فرمايد : « پيش از برقراري دولت ما همة گروهها به حكومت مي‏رسند و علّت اين تقدّم و تأخّر آن است تا كسي نگويد : اگرما هم به حكومت مي‏رسيديم ، به عدالت رفتار مي‏كرديم. پس از آن بر پا كنندة حق و عدالت قيام مي‏كند. »

از مجموع اين دو حديث چنين بر مي‏آيد كه علت تأخّر دولت امامت اتمام حجّت تاريخي و عملي است. بايد بشر به تجربه دريابد كه راه عدالت جز از طريق اهل بيت نمي‏گذرد و برقراري عدالت جز به دست مردان عدالت پيشه و امامان معصوم ممكن نيست. تبيين اين حقيقت در گرو توجّه به اين سه امر است :

نخست- عدالت مهم‏ترين نياز بشريّت است و امور ديگر فرعي و غير اصولي‏اند. سامان يابي جامعة بشري تنها به برقراري عدل و داد است و بدون آن نظام زندگي اجتماعي از هم مي‏پاشد.

دوم- اجراي عدالت به مردان عادل نياز دارد. هر دستي توان عدالت گستري ندارد. عدالت گستري نيازمند مردان معصوم و دور از هرگونه هوا و هوس است؛زيرا آلودة هوس ، به هوس رفتار مي‏كنند ، نه به عدالت. آن كه به هوس رفتار مي‏كند پيرو هواي نفس خويش است ، توان اجراي عدالت را ندارد. به همين جهت ، در انديشة شيعي ما يكي از شرايط امامت ، «عصمت» است.

سوم- عدالت ‏گستري به عدالت پذيري نياز دارد. بدون عدالت پذيري ، اجراي عدالت ممكن نيست. اگر امام عدالت گستر وجود داشته باشد ، ولي امّت عدالت پذير وجود نداشته باشد ، عمليات عدالت گستري با شكست روبرو مي‏شود.

با توجّه به اين سه امر ، مي‏توان چنين گفت : چون عدالت مهم‏ترين نياز بشريّت است ، خداوند هيچ‏گاه زمين را بدون امام عدالت گستر نگذاشته است. البتّه از آنجاكه حاكميّت عدالت ، گذشته از وجود امام عدالت گستر ، به عدالت پذيري ملّت نيز نياز دارد ، پرسش اين است كه اگر توان پذيرش عدالت وجود نداشته باشد چه بايد كرد؟ اولين اقدام ، احتجاج قولي است. در اين مرحله بايد به روشنگري پرداخت و موقعيّت پيش ‏آمده را توضيح و عاقبت ،
راه برگزيده شده را روشن ساخت تا حجّت وجود داشته باشد. اگر اين اقدام نتيجه‏اي نبخشد و مردم عدالت پذير نشوند ، نوبت به مرحلة دوم مي‏رسد كه « حجّت عملي » است. در اين مرحله مردم بايد آنچه را به آنها گفته شده است ، ولي نپذيرفته‏اند ، در عمل ببينند. آنان بايد پس از روبرو شدن با بن‏بست‏ها ، خود به تجربه دريابند كه براي تحقّق عدالت ، هيچ راهي جز راه امامت وجود ندارد. به بيان ديگر ، اگر بشر راه خود را از راه امامت جدا ساخت و به هشدارها واندرزهاي امامان گوش نداد ، به خود واگذار مي‏شود تا به آنچه درست مي‏پندارد، عمل كند و بپذيرد و در اين راه دريابد كه هيچ كدام كليد عدالت نيست. اگر بشر به تجربه درنيابد كه هيچ راهي به عدالت ختم نمي‏شود و هيچ حاكمي ، توان اجراي عدالت را ندارد ، مدّعياني پيدا خواهد شد كه بگويند راه و روش و هدف ما هم همين است و بدين‏سان مردم را گمراه سازند. اگر هر صاحب عقيده‏اي و هر گروهي آنچه را دارد ، بيان كند و به اجرا درآورد و در عمل ثابت شود كه توان اجراي عدالت را ندارد ، آنگاه وقتي دولت امامت شكل مي‏گيرد ، هيچ كس نمي‏گويد اگر ما هم مي‏بوديم ، چنين مي‏كرديم و چنين ادّعايي خريداري نخواهد داشت.

اين مفهوم همان سخن امام باقر (ع) و امام صادق (ع) است كه فرمودند بايد در عمل ثابت شود كه هيچ كس توان اجراي عدالت را ندارد تا پس از آن ، عدالت گستر واقعي ظهور كند و زمين را پر از عدل و داد سازد ، پس از آنكه از ظلم و ستم پر شده است. در اين ميان اين درد جانكاه بر سينة بشر خواهد ماند كه مي‏شد اين آزمون و خطا انجام نشود و او بسيار زودتر از اين به عدالت دست يابد ، ولي چه مي‏شود كرد كه : « خود كرده را تدبير نيست ».

گفتني است اين سخن هرگز به معناي كنار گذاشتن هرگونه تلاش و كوشش براي برقراري عدالت در عصر غيبت نيست ؛ كه اين ، خود ، انديشه‏اي انحرافي و متعارض با خواستة ائمّه (ع) است. بلكه به اين معناست كه هيچ دولتي ، حتّي دولتي ديني نمي‏تواند و نبايد ادّعا كند كه توان برقراري عدالت كامل را به طور مستقل و منهاي حاكميّت امام عصر (عج) دارد- بنابراين-چنانكه از سيرة قولي و عملي امام خميني (ره) نيز بر مي‏آيد-مسلمانان بايد در عصر غيبت هم خود عدالت گستري پيشه كنند و هم به تحقّق كامل عدالت به دست تواناي امام مهدي (عج) اميدوار باشند6

جهاني شده در منظر اسلامي يعني تحقّق حكومت عدل جهاني كه مقدّمة آن نبرد نهايي حق و باطل است و براي اين نبرد بايد جبهة حق را تقويت كرد و اين همان سخن امام خميني(ره) است كه «ما انقلاب خود را به جهان صادر خواهيم كرد.» البتّه بايد توجّه داشت كه تقويت اين جبهه پيش از آن كه تقويت نظامي باشد ، تقويت فرهنگي و معنوي است ؛
زيرا اساس هويّت اين جبهه ، معنويّت است و مقصود اين است كه بايد حق و عدل را هر چه واضح‏تر و صيقلي‏‏تر آشكار كرد و توان فهم مردم از حق و عدل را افزايش داد ؛ به گونه‏اي كه مردم بتوانند حكومت عدل را تحمّل كنند! خوب است به اين نكته توجّه كنيم كه حضرت مهدي (عج) بالاتر از حضرت علي (ع) نيست ؛ پس ويژگي مهّم حكومت عدل مهدي ، به فاعل آن بر نمي‏گردد ؛ بلكه به قابل بر مي‏گردد ؛ يعني در زمان مهدي (عج) مردم به حدّي از بلوغ فكري رسيده‏اند كه بتوانند حق را از باطل تشخيص دهند و تسليم دشمناني نشوند كه مي‏كوشند لباس باطل بر چهرة حق بپوشانند تا مردم را از آن رويگردان كنند و به جاي آن باطلي كه با حق مخلوط شده ، به خورد آنها بدهند ؛ امّا مردمي كه درك صحيح و معقولي از عدل ندارند ، حتّي حكومت علي (ع) نيز بر آنها تنگ مي‏آيد ؛ هر چند كه نمي‏دانند ، به
تعبير اميرمؤمنان  « مَنْ ضاقَ عَلَيه الْعَدْلُ فَالْجَوْرُ عَلَيه أَضْيَقُ » ( نهج‏البلاغه ، خطبة 15 ).

بنابر اين كسي مي‏تواند واقعاً منتظر حكومت عدل باشد و آرزوي عدالت جهاني را در سر بپروراند كه خودش با عدل خو گرفته باشد و مزاجش با عدل سازگار باشد. كسي مي‏تواند منتظر عدل جهاني باشد كه عدل را دوست داشته باشد و كسي كه عدل را دوست داشته باشد ، در درجة اوّل خودش اهل عدل خواهد بود و اين است كه گفته‏اند : « منتظران مصلح ، خود ، بايد صالح باشد ». و اين مردمند كه به سطحي از درك و شعور مي‏رسند كه مي‏توانند جبهة حق را از جبهة باطل تشخيص دهند و چنين است كه جكومت مهدي (عج) پيروز خواهد شد ، مردمي كه به تعبير اميرمؤمنان (ع) « حملوا بصائرهُم عَلي اَسيافهم »7.

عدالت روشن‏ترين فراز قيام شكوهمند امام مهدي (عج) است. حديث مشهور پيامبر اسلام (ص) كه فرمود : « مهدي زمين را پر از عدل و قسط مي‏كند ، چنانكه از ظلم و جور پُر شده باشد » ، بارزترين نمونة اين مفهوم است.

به دليل سلطة هزاران سالة ظلم بر نظام‏هاي حكومتي جهان ، و تماس عيني مردم با مسايل اجتماعي ، مفهوم « عدالت » تاكنون بيش از همه ، در بُعد « عدالت اجتماعي » توضيح و بررسي شده است. در حالي كه « عدل » مفهومي آن چنان وسيع دارد كه جز در گسترة توحيد معني پيدا نمي‏كند. توضيح اينكه ، عدالت را « قرار دادن هر شيئي در موضع خود معنا نموده‏اند. بديهي است گسترش اين معني تا حدّي است كه رويارويي حق و باطل را در تمام تاريخ در بر مي‏گيرد ، كه قسط تنها گوشه‏اي از اين رويارويي در صحنة حقوق اجتماعي است.8

اسلام تنها بدان بسنده نكرده است كه حق انسان را براي زندگي ، آزادي و سلامت شخصيّت به رسميّت بشناسد ، بلكه بر پاية اصل خلافت و كرامت انسان و يا اتّكا به اين كه انسان خليفة خداوند و در داوري به حق در ميان مردم جانشين اوست ، پاسداري از اين آزادي و كرامت را وظيفه‏اي مقدّس براي فرد و جامعه دانسته است.

هر كس در ميان مردم به فرمانبري خداوند و حكم كردن به عدالت برخيزد همو خليفة خداوند است. اين انسان موجودي است كه خداوند او را در آسمان به اين گرامي داشته كه نامش در بارگاه جلال و ملأ اعلي ياد شود و آنگاه فرشتگان خود را نيز به سجدة او واداشته است. بنابراين هيچ جاي شگفت ندارد كه او را در زمين نيز بدان بهره‏اي كه از خرد و اراده و نطق داده و به آن نيروها كه در عالم هستي به تسخير او در آورده وسرانجام به آن پيام‏هاي هدايت و كتابهاي آسماني كه بر او نازل كرده است گرامي بدارد.

طبراني روايت كرده است كه پيامبر (ص) فرمود : « در روز قيامت نزد خداوند هيچ چيز عزيز‏تر از آدميزاده نيست ». گفتند : اي پيامبر خدا ، و نه حتّي فرشتگان؟

فرمود : « و نه حتّي فرشتگان ، فرشتگان به سان خورشيد و ماه (بدانچه مي‏كنند) ناگزيرند ».

يكي از نتايج كرامت انسان حفظ حيات او از تجاوز ، خواه از سوي خود وي و خواه از سوي ديگران ، است : « انساني را كه خداوند ريختن خونش را حرام گردانيده است مكشيد مگر به حق » ، و « همديگر را مكشيد كه خداوند به شما مهربان است ». حرمت نهادن به انسان از نگرگاه اسلام ، به حفاظت از وي در برابر پديدارهايي چون گرسنگي و بيماري و آوارگي كه هستي او را تهديد مي‏كند و هم همچنين در برابر هر چه از قبيل بدگماني و تجسّس و غيبت و ديگر انواع ستم كه او را در معرض اهانت ، تمسخر و يا بردگي براي ديگران قرار مي‏دهد امكان‏پذير شده است. انسان به عنوان يك انسان و صرف نظر از ملّيت ، رنگ پوست و يا اعتماد و يا ديگر اعتبارات اجتماعي از كرامتي ويژه برخوردار است و اين كرامت با زنده و مردة او همراه است ؛ به ديگر سخن ، ذات انسان شايستة بزرگداشت و تكريم است ، خواه زنده باشد و خواه مرده. در حديث آمده است كه « جنازه‏اي را از كنار پيامبر (ص) عبور دادند و آن حضرت ايستاد. گفتند : اين جنازة يك يهودي است . فرمود :
« مگر انساني نبوده است؟ » تجاوز به انسان مرده همانند تجاوز به انسان زنده است.

انسان از نگرگاه اسلام برخوردار از برائت است مگر آن كه محكوم بودن وي از سوي نهاد قضايي اثبات شود. 

همچنين از نگاه اسلام شكنجه مطلقاً حرام است و در حديث است كه « خداوند كساني را كه مردم را در دنيا مي‏آزارند ، در آخرت كيفر مي‏دهد. »

اسلام زندگي خصوصي افراد را در امان دانسته و از اين روي سوء ظن و بدگماني و تجسّس را حرام شمرده و خانه و سكونت گاه انسان را نيز حرمتي ويژه نهاده و فرموده است : « به خانه‏ها در نياييد مگر آن كه شما را اجازه دهند. » اسلام هم چنين آبروي انسان را پاس داشته و در همين چهارچوب از پي جويي كاستي‏ها و عيب‏ها و ضعف‏هاي ديگران و از غيبت كردن آنان نهي فرموده و كيفر حد قذف را براي كساني كه متعرّض آبروي مردم مي‏شوند مقرّر داشته است.9

پس انساني كه اين گونه خداوند به او كرامت بخشيده و مورد تكريم است هرگز نبايد در معرض زور و ستم افراد ظالم و صاحبان جور و بي‏عدالتي قرار گيرد. اجراي عدل و داد در حكومت جهاني اسلام به منزلة ارزش گذاشتن به انسان و پاس داشتن كرامت اوست. در اين حكومت نظام ترجيح فقط برمبناي تقوا و پرهيزگاري و ابراز شايستگي انسانهاست نه بر پاية زور و زر. در اين حكومت شايسته سالاري و دارا بودن ضوابط مورد تأييد است نه روابط و احجاف و ايجاد رعب و سلطه‏گري.

 عدالت در نظام جهاني اسلام ، فراگير ، گسترده و عميق است و به اين جهت ، جهاني شدن اسلامي، به تاريخ سراسر ظلم و جورِ جهان پايان مي‏دهد ؛ به ريشه‏كني ستم‏ها و تبعيض‏ها از جامعة بشري مي‏پردازد ، و نظام اجتماعي ، بر پاية مساوات و برابري مستقر مي‏كند. احاديث بسياري به اين موضوع ( عدالت در جامعة جهاني اسلام ) پرداخته‏اند. مانند : ابوسعيد خدري ( از محدّثان اهل سنّت ) از پيامبر (ص) نقل مي‏كند : « … شما را به ظهور مهدي بشارت مي‏دهم كه زمين را پر از عدالت مي‏كند ؛ همان گونه كه از جور و ستم پر شده است. ساكنان آسمان‏ها و زمين از او راضي مي‏شوند و اموال و ثروت‏ها را به طور صحيح تقسيم مي‏كند. كسي پرسيد : معناي تقسيم صحيح ثروت چيست؟ فرمود : به طور مساوي ميان مردم ؛ (سپس فرمود : و دلهاي پيروان محمّد (ص) را از بي‏نيازي پر مي‏كند و عدالتش همه را فرا مي‏گيرد. »

علي عقبه از پدرش چنين نقل مي‏كند :

« هنگامي كه قائم قيام كند براساس عدالت حكم مي‏كند وظلم و جور در دوران او برچيده ، و راهها در پرتو وجودش امن و امان مي‏شود ، و زمين بركاتش را خارج مي‏سازد و هر حقّي به صاحبش مي‏رسد… و كسي موردي را براي انفاق و صدقه و كمك مالي نمي‏يابد ؛ زيرا همة مؤمنان بي‏نياز خواهند شد.10

اجراي عدالت به اندازه‏اي مورد توجّة حضرت علي (ع) كه وقتي از ايشان سؤال مي‏شود : « عدل بهتر است يا جود؟ » مي‏فرمايد :

« عدالت امور مربوطه را دقيق اجرا مي‏كند و بخشش ، امور را در هم مي‏ريزد عدل حافظ عموم است وجود عملي خصوصي. بنابراين عدل اشرف و برتر از جود است.11 »

ويژگي بارز جهان شمولي فرج اسلامي ، اشاعة عدل و داد در عرصة جهاني است. كدامين عدالت مي‏تواند با وضعيّت انسان‏ها متناسب باشد؟ دانشمندان پاسخ‏هاي مختلفي را در طول تاريخ به اين پرسش داده‏اند ؛ اما تاكنون هيچ اجماعي در اين باب شكل نگرفته است. با گذشت زمان ، نظريه‏هاي گوناگون از عدالت نقض شده و انسان‏ها دنبال ديدگاه جديدي رفته‏اند. چنين تزلزل و ترديدي در مفهوم عدالت و چگونگي آن را در تاريخ بشري مي‏توان يكي از زمينه‏هاي اصلي ناكامي انسانها در دستيابي به عدالت دانست ؛ از اين رو ضرورت اراية مفهومي نهايي از عدالت به وسيلة منجي موعود كه با سرشت و ويژگي انسان تناسب داشته باشد ، يكي از كار ويژه‏هاي اصلي منجي اسلامي است كه از اين طريق انسانها را از سرگرداني و ترديد در چيستي عدالت در مي‏آورد.

كار ويژة اصلي ديگر منجي ، گسترش عملي عدالت در عرصة جهاني است. چنين اقدامي طبق روايات اسلامي ، زماني صورت خواهد گرفت كه جهان را ظلم و بيداد فرا گرفته باشد. در چنين عصري است كه انسانها از بي‏عدالتي رنج مي‏برند و همگي تشنه و از صميم وجود ، منتظر فراهم شدن عدالت در جهان هستند. چنين انتظاري ، گستره‏اي جهاني دارد و نشان مي‏دهد كه بي‏عدالتي ، خاص يك منطقه نخواهد بود ؛ بلكه خصلتي فراگير دارد و نشان از جهان شمولي بي‏عدالتي در اين عصر است. چنين نكته‏اي به شيوه‏اي نمادين از عصري سخن مي‏گويد كه انسانها در كنار هم قرار گرفته‏اند و از وضعيّت يكديگر در جهان اطّلاع مستقيم دارند. در روزگاران گذشته به دليل فاصلة جغرافيايي ، وضعيّت گوناگوني در جوامع مختلف حاكم بود ؛ اما در عصر مشرف به ظهور ، چنين فاصله‏هايي كم اهميّت مي‏شود ؛ از اين رو مي‏توان به گسترش ظلم و بي‏عدالتي در سراسر جهان حكم ، و تمام جهانيان را در انتظار فرج تصوّر كرد. به تناسب چنين بحراني است كه عدالت نيز گسترة جهاني مي‏يابد. قرآن كريم عدالت را يكي از اهداف ارسال رُسل و انزال كتاب معرفي مي‏كند ( حديد (57) : 31 ) ؛ امّا اسلام در ايجاد و استقرار عدالت همواره با موانع جدّي از سوي طبقاتي كه قرآن آنان
را ملأ و مترف معرفي مي‏كند روبه‏رو است. عدالت خواست فطري و همگاني است ؛ اما اين امر فطري منافع طبقات زياده خواه و خود كامگان را به خطر انداخته ، در نتيجه ، آنان را در صف مقابل خود قرار مي‏دهد.

انديشة ليبراليسم از منظر عدالت اجتماعي با چالش جديدي روبه‏رو است. زيرا اصل اساسي ليبرال ، پذيرش نابرابري است  و جهت ايجاد رقابت اقتصادي به تشويق نابرابري و ترويج آن مي‏پردازد.

دموكراسي ليبرال ، توسعة اقتصادي و رفاه اجتماعي را به ارمغان مي‏آورد ؛ امّا اين همه مواهب در اختيار تعدادي از انسانها و بخشي از جوامع بشري قرار دارد. افزايش رفاه اقتصادي و توسعة مادّي در پناه دموكراسي ليبرال كه به جهت بخشي صورت مي‏گيرد ، با افزايش بي‏عدالتي و فقر جمعيّت فراواني از بشر روبه‏رو خواهد بود. در چنين حالتي ، زمينه‏هاي بهتر و مناسبي جهت استقرار عدالت اجتماعي در حوزة اسلامي ايجاد مي‏شود. از ويژگي‏هاي مهم و قابل توجّه حكومت جهاني اسلام با توسعه و رفاه اقتصادي عدالت محور است. اين جا عدالت اصل اساسي است كه رفاه و توسعه بر اساس آن استوار مي‏شود.

روزي كه مهدي موعود (عج) قيام كند ، به عدالت حكومت مي‏كند. در دوران حكومت او ، روي زمين از ستم اثري يافت نمي‏شود ؛ راهها امن خواهد شد ؛ زمين بركات خود را خارج مي‏سازد ؛ هر حقّي به صاحبش برمي‏گردد. و روي زمين پيرو هيچ ديني باقي نمي‏ماند ، مگر اين كه اسلام مي‏آورد و به ايمان اعتراف مي‏كند ( شيخ مفيد 1378 : ص 343 و 344 ).

مرحوم شهيد صدر در مورد ويژگي‏ها و زمينه‏هاي اين حكومت مي‏گويد : با مطالعات آيات و روايات معصومان به اين نكته مي‏رسيم كه فقط زماني پيام اسلام به صورت كامل تحقّق مي‏يابد كه انديشة بلند حكومت جهاني اسلام تحقّق يابد. تمام غايت‏هاي دروغين و موهوم رخت بربندد ؛ آن گاه فقط اسلام ، دين حقيقي و بي بديل ، آيين همة مردم در شرق و غرب عالم شود ؛ بي عدالتي ، ظلم و نابرابري از بين برود و در مقابل ، عدالت و برابري ناموس آفرينش عالم ، سراسري جهان را فرا گيرد ؛ حاكميّت خلفاي الهي در جاي جاي عالم برقرار شود و نور هدايت الهي تابيدن گيرد و زمين از آنِ صالحان شود ( محمد باقر صدر ).

فرج اسلامي ويژگي فراگير و جهان شمول دارد و بر اين اساس ، تمام انسانها را در بر مي‏گيرد ، اين بدان جهت است كه خداوند دين خود را براي تمام انسانها ارزاني داشته و همه را به دين واحدي خوانده است. طبق تصريح قرآن ، دين نزد خداوند ، واحد و همان اسلام است. بر اين اساس ، فرج اسلامي نيز تمام انسانها را در بر خواهد گرفت. رفع ستم و گسترش عدالت و حكمت با پذيرش اسلام از سوي تمام مردم جهان محقّق خواهد شد. شايد بتوان نماد اقتداي مسيح به حضرت ، بخش عمده‏اي از مردم جهان را در بر گيرد و بازگشت و اقتداي مسيح به حضرت ، خود تجلّي چنين وحدتي خواهد بود. امّت واحدة در تعبير قرآني به همين معنا است و خداوند از امّت واحدة الهي سخن گفته است كه در عصر ظهور كنار هم جمع خواهند شد.12

در دولت كريمة مهدوي و با جهاني شدن دين اسلام ، به كسي ظلمي نمي‏رود. قامت خميدة عدالت با دست امام منتظر كه همان دست مشيّت قاهرة الهي است راست خواهد شد. آسايش و امنيّت همه جا را فرا مي‏گيرد. در عصر طلايي ظهور هر كس برحسب ميزان شايستگي خود از استحقاق‏هاي متناسب سود مي‏برد. در اين عصر عدالت ، اين ميزان و ترازوي خداوند در زمين را هر كسي در مي‏يابد و هر چيز سر جاي خود قرار مي‏گيرد. در هنگام جهاني شدن حكومت اسلامي هيچ چيز از محور عدل تجاوز نمي‏كند ( اَلّا تَطْغوا فِي الميزانِ ) و جهان به لباس عافيت عدالت آراسته مي‏گردد و عدل سبب انتظام امور مردم و جامعه مي‏گردد. چون گوهر هر انساني فطرتاً حق و عدل است و دوستدار عدالت و راه مستقيم مي‏باشد ، هنگامي كه مي‏بيند با اجراي عدالت ، به حريم ارزش و كرامتش كم‏ترين لطمه‏اي وارد نمي‏شود و همه چيز بسامان و در انتظام است ، در كمال آرامش و امنيّت روحي به انجام وظيفة انساني خود مي‏پردازد. چون به آن آرمان شهري كه آرزو و هدف او بوده است دست يافته و به آنچه كه انتظارش را مي‏كشيده ، رسيده است.           

« منابع و مآخذ »

1-    شفيعي سروستاني ، ابراهيم ، در انتظار موعود ، مؤسّسة فرهنگي موعود ، چاپ اوّل ، آذرماه 1376 .

2-   سيدثامر هاشم العميدي ، در انتظار ققنوس ، ترجمه و تحقيق : مهدي عليزاده ، انتشارات مؤسّسة آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره) ، چاپ اوّل ، تابستان 1379 .

3-   قبسات ، فصل نامة علمي ، ترويجي در حوزة دين پژوهشي – شمارة 33 –
سال نهم ، پاييز 1383 .

4-    نشريّة اطّلاع رساني معارف ، شمارة 19 ، مهرماه 1383 .

5-    جمعي از نويسندگان ، بقيَّهُ‏الله ، نشر آفاق ، چاپ دوم ، پانزدهم شعبان 1403 .

6-   غنوشي ، راشد ، آزادي‏هاي عمومي در حكومت اسلامي ، مترجم حسين صابري ، شركت انتشارات علمي و فرهنگي ، چاپ اوّل 1381 .

7-   نهج‏البلاغه ، گردآوردنده مرحوم سيد رضي ، ترجمه و توضيح ، مصطفي زماني ، انتشارات پيام اسلامي ، زمستان 1361 .

8-   استاد كمالي ( دزفولي ) ، سيدعلي ، قرآن و شعارها ، مؤسّسة فرهنگي ، انتشاراتي نور معرفت ، چاپ اوّل  1357 .

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: